Tấm lòng nhà thơ Cuba với Chủ tịch Hồ Chí Minh

Khó có thể kể hết những nhà thơ Việt Nam và thế giới bắt gặp cảm hứng từ cuộc đời cao đẹp, vô cùng trong sáng của Chủ tịch Hồ Chí Minh để sáng tác nên những tác phẩm về Người. Song, tôi cho rằng, bài thơ “Hồ Chí Minh, tên Người là cả một niềm thơ” của nhà thơ Cuba là một trong những sáng tác hay nhất của các văn nghệ sỹ quốc tế viết về Bác.

Bác Hồ thăm Liên Xô năm 1955.

Bài thơ được viết ra khi cuộc kháng chiến chống xâm lược nhằm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước của nhân dân ta ở vào thời kỳ quyết liệt. Nguyên bản tác phẩm bằng tiếng Tây Ban Nha có nhan đề là “Ho Chi Minh, su nombre puede escribir en puema” (dịch nghĩa: “Hồ Chí Minh, tên của Người có thể viết thành thơ”). Dịch giả Hoàng Hiệp đã chuyển tác phẩm sang tiếng Việt một cách sáng tạo, diễn tả được thần thái của thi phẩm thành bài thơ khá nổi tiếng ở nước ta: “Hồ chí Minh, tên Người là cả một niềm thơ”. Tác giả của thi phẩm ấy là Phêlích Pita Rôđrighết(*)

Ngày ấy, đoàn chúng tôi gồm 10 phóng viên đa phần được triệu tập về từ vùng đang có chiến sự ác liệt, nhận quyết định đi Cuba bồi dưỡng nghiệp vụ theo Hiệp định ký giữa Thông tấn xã Việt Nam với Thông tấn xã Prensa Latina (hãng TTX của Nhà nước Cuba). Tôi có cơ may được gặp Phêlích ngay sau ngày tới Thủ đô La Habana là nhờ thư giới thiệu của nhà thơ Chế Lan Viên.

… Vào một ngày Chủ nhật, chúng tôi tới thăm gia đình Phêlích như lời hẹn trước. Dạo ấy đang mùa Hạ, La Habana chang chang nắng và đầy ắp gió biển. Hoa phượng rắc màu cờ trên các phố phường Thủ đô. Liên, cháu nội của nhà thơ ra mở cổng đón chúng tôi. Liên là một bé gái chừng 7, 8 tuổi có khuôn mặt thông minh, thanh tú. Bà Carơmên (vợ của nhà thơ) nhanh nhẩu giới thiệu về đứa cháu gái có tên gọi Việt Nam là Liên: Một lần, đọc báo biết trong đoàn anh hùng, dũng sỹ miền Nam Việt Nam sang thăm Cuba có chị Nguyễn Thị Liên. Tên gọi Liên của cháu có từ đó. Fêlích giải thích thêm về ý nghĩa của từ ngữ: Đó là một từ đẹp trong tiếng Việt. Nhiều thiếu nữ Việt Nam được gọi bằng tên như thế. Liên có nghĩa là hoa sen gọi theo âm Hán - Việt.

Về nhà, tôi viết bài thơ Bé Liên Cuba, mở đầu và khổ kết như sau: Em gái Cuba tên gọi là Liên/Âm tiếng Việt dịu dàng quá đỗi/Có hiểu lòng mẹ cha em hỡi/Gọi tên này để nhớ mãi Việt Nam./…Tận bán cầu Tây, anh gọi tên em/ Nghe xao xuyến vọng về nỗi nhớ/Có cánh cò bay trên đồng lúa trỗ/Trùng điệp rừng dừa như biển Palma/Gặp dáng quê nhà trên đảo Cuba.

Phêlích tiếp chúng tôi ngay tại phòng làm việc của ông. Đó là một căn phòng bốn bề toàn sách. Sách xếp cao tới tận trần nhà. Ở khoảng tường trống chính giữa trước bàn làm việc có treo trân trọng tấm ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bên cạnh có bức tranh in hình Bác Hồ ngồi đọc sách bên bờ suối với hàng chữ: “Ho Chi Minh, su nombre puede escribir en puema”.

Trên bàn có khá nhiều sách, báo, tài liệu về Việt Nam và các bản dịch văn học Việt Nam ra tiếng Tây Ban Nha mà Phêlích đang làm. Trong đó, có Truyện Kiều của Nguyễn Du. Tác phẩm này ông dịch qua bản tiếng Pháp do Hội Nhà văn Việt Nam gửi tặng. Dịp ấy, Thư viện Quốc gia Cuba – thư viện mang tên người anh hùng dân tộc Hôsê Mácti (José Martí) và Thư viện Nhà Châu Mỹ (Casa de las Américas) trưng bày cuốn sách mầu hồng nhạt có hình con chim Bồ câu trắng dang rộng cánh bay, trên bìa in đậm Truyện Kiều của Nguyễn Du bằng tiếng Tây Ban Nha. Đây là cuốn sách do Phêlích dịch và giới thiệu, được ấn hành ở một số nước châu Mỹ Latinh nhân dịp Hội đồng Hòa bình thế giới quyết định kỷ niệm Nguyễn Du là danh nhân văn hóa thế giới. Phêlích bảo rằng, dịch toàn bộ Truyện Kiều là một việc khó khăn lớn bởi ngôn ngữ, điển tích, biểu đạt tình cảm qua hình ảnh… nhưng ông vẫn kiên trì tiến hành bởi đây là một kiệt tác có giá trị lớn về văn hóa và mang ý nghĩa xã hội rộng lớn. Nhà xuất bản Causachun ở Thủ đô Lima (Pêru) đã cho ra mắt bạn đọc tập Thơ Việt Nam anh hùng. Phần thơ Việt Nam chiến đấu của cuốn sách bao gồm một số bài thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh và thơ của các nhà thơ Việt Nam khác, là do Phêlích dịch và viết lời giới thiệu.

Đang câu chuyện, có tiếng chuông từ cổng vọng vào, Phêlích ra đón khách. Một lát sau ông trở vào với tập tài liệu trên tay, hồ hởi cho biết: Một sinh viên biết Phêlích đang nghiên cứu về Việt Nam, nên đã sưu tầm tài liệu đem tới tặng ông.

Tiếp đến, một cán bộ phụ nữ từ ngoại ô La Habana tới thăm và mời nhà thơ nói chuyện về Việt Nam cho khu phố của mình.

Bà Carơmen cho hay, hàng ngày vẫn thường có khách như thế. Cả hai ông bà đều vui mừng và cảm thấy tự hào bởi đang làm những công việc ủng hộ Việt Nam.

Công việc viết văn, làm báo đã cho Phêlích cơ hội đặt chân tới nhiều miền đất của thế giới. Ông đã sang thăm nước ta hai lần. Giữa khói lửa đạn bom, không kể hiểm nguy, ông tới tận vùng có chiến sự để gặp gỡ cụ già, em nhỏ, các chiến sỹ lực lượng vũ trang. Phêlích được gặp Bác Hồ tại Hà Nội. Ông cho rằng, đó là một ngày cảm động hiếm thấy, có ý nghĩa nhất trong đời cầm bút của mình.

Về nước, ông sáng tác một loạt truyện ký và thơ về Việt Nam trong đó có bài thơ “Hồ chí Minh, tên Người là cả một niềm thơ”. Hai tập sách Nhật ký về Việt Nam và Thiếu nhi Việt Nam được xuất bản với số lượng lớn, phát hành rộng ở các nước Mỹ Latinh. Ông kể đã đọc sách “Nhật ký trong tù” của Bác Hồ qua bản dịch tiếng Pháp (nhiều người Cuba cũng gọi Chủ tịch Hồ Chí Minh là Bác Hồ). Ông nói nhận xét mà tôi nhớ mãi: Thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh là thơ của một vị lãnh tụ vĩ đại duy nhất của thế kỷ này đi vào tương lai.

Ngày tháng trôi qua, song những kỷ niệm về Phêlích Pita Rôđrighết, một người cầm bút Cuba đầy tâm huyết vẫn còn rõ trong tôi. Hôm ấy ra về chúng tôi đi men theo con đường đầy phượng vỹ, trĩu nặng tiếng ve báo mùa. Biển ở ngay gần đó xanh ngắt một màu. Sóng từng đợt ào ạt xô bờ, như hát mãi bài ca không bao giờ dừng lại. Lòng tôi cứ bâng khuâng suy nghĩ về một nghệ sỹ Cuba tóc bạc trắng đáng kính, đáng quý làm sao; suy nghĩ về anh sinh viên chưa quen biết, về chị cán bộ phụ nữ thành La Habana, về bé Liên có khuôn mặt thông minh, thanh tú – mà suốt cuộc đời em gắn bó với Việt Nam trước tiên bằng tên gọi của mình.

TS. Chu Huy Sơn