Cung bậc tình yêu

BHG - Tôi trở lại miền đất phía Tây của tỉnh Hà Giang vào một ngày giữa Thu, nơi có dòng suối quanh năm nước đỏ, một vùng cao nguyên núi đất không kém phần hùng vĩ, nằm trong địa hình Tây Côn Lĩnh, cao hơn mặt nước biển gần 3.000 mét; nơi sinh sống của đồng bào Nùng, Cờ Lao, La chí, Dao… Với vùng chè Shan tuyết khổng lồ, những thửa ruộng bậc thang rộng hàng ngàn ha nổi tiếng khắp Việt Nam.

Ruộng bậc thang xã Nậm Khòa (Hoàng Su Phì). Ảnh: Đức Long

Con đường tỉnh lộ 177, chạy từ ngã ba Tân Quang vào Hoàng Su Phì 64 km, xuyên qua đèo núi, sông suối hiểm trở, cứ như một cuộc thám hiểm thú vị. Qua Cổng trời I, Cổng trời II. Qua Nậm Ty, Nậm Dịch rẽ trái, tôi bỗng ngẩn ngơ trước màu xanh trầm mặc của đại ngàn. Thông Mã Vĩ, thông Cribê vi vút trong gió, phấn thông ngan ngát bay vàng trong nắng hanh khô, các loài hoa núi đua nhau nở. Tôi lắng nghe tiếng thác nước dội về ầm ào xa xăm, dòng sông Cốc và thượng nguồn sông Chảy ghềnh thác, cuộn réo, tất cả tạo nên âm hưởng trầm hùng hoang vắng. Kỳ lạ của dòng sông này là dòng nước không về xuôi mà ngược lên hướng Xín Mần, xứ sở của mận Nàn Ma, bãi đá cổ và đèo Gió mát lành quanh năm. Tôi thả bước qua một cây cầu cũ không rõ làm từ bao giờ, con đường dẫn vào không xa lắm là tới trung tâm di sản thiên nhiên cấp quốc gia Ruộng bậc thang Hoàng Su Phì. Ruộng bậc thang Hoàng Su Phì có nhiều, nhưng độc đáo thuộc về ruộng bậc thang thôn Bản Luốc, Sán Xả Hồ không nơi nào sánh được. Còn ruộng bậc thang ở Bản Phùng, Hồ Thầu, Nậm Ty, Thông Nguyên cũng rất hùng vỹ. Ruộng bậc thang Hoàng Su Phì đẹp nhất là vào thời kỳ đổ nước, những mảng sáng óng ánh khúc xạ bởi ánh nắng mặt trời, rồi mùa lúa chín, mảng xanh, vàng gối lên nhau mê mải, nhìn xa tựa bức tranh khổng lồ đầy sự hoặc.

Bởi lẽ, không có thung lũng, đất bằng nên đồng bào khai thác triệt để sườn núi, sườn đồi làm ruộng bậc thang cấy lúa nước. Đặc biệt có những quả núi đất đứng độc lập, đồng bào khai phá quanh chân núi đẩy mãi lên cao đến lúc trên đỉnh núi chỉ còn lại một khoảng đất tròn như vầng mặt trời mới thôi... Đây chính là kỳ quan tuyệt vời nhất do bàn tay con người bao đời tạo nên. Khi khai phá sườn đồi để làm ruộng bậc thang cũng rất công phu. Để giải quyết vô số đá lớn, đá nhỏ ở mỗi thửa ruộng là cả một vấn đề. Đồng bào nghĩ ra một cách: Chôn đá. Cứ độ 5 mét lại đào một cái hố sâu giữa mặt ruộng, tất cả đá được chôn vùi xuống đó… Bây giờ mỗi mùa về, nhìn ngắm ruộng bậc thang lớp lớp vàng óng, tôi cứ nghĩ, có được mỗi hạt thóc, bát cơm đã thấm biết bao mồ hôi, kể cả máu xương của đồng bào mình âm thầm đắng cay qua nhiều đời.

Theo huyền thoại của đồng bào La Chí, Hoàng Su Phì xa xưa còn có tên “Miền đất vỏ cây vàng” dấu tích còn lại hiện giờ là Tả Sử Choóng (có nghĩa là gốc cây to). Khi đứng trên Cổng trời II để ngắm nhìn ruộng bậc thang, bỗng sống lại truyền thuyết về Thánh Gióng. Đồng bào kể rằng: Sau khi dẹp xong giặc Ân, ngựa Thánh Gióng phi thẳng lên Hoàng Su Phì, bái biệt một vùng núi non trước lúc về trời… Những nét đứt gãy, lồi lõm khổng lồ chính là dấu chân của ngựa Thánh Gióng đi qua… Và như thế để hiểu rằng, đồng bào các dân tộc Hoàng Su Phì không chỉ cần cù sáng tạo trong lao động, mà còn phong phú, thông minh trong trí tưởng tượng. Một dân tộc có bản lĩnh văn hóa thì khó khăn gian khổ đến đâu cũng sẽ vượt qua. Bằng chứng là ruộng bậc thang - Công trình sáng tạo vĩ đại bao đời của cộng đồng các dân tộc, tồn tại mãi cùng thời gian…

Trong bài bài thơ “Bậc thang tin yêu” nhà thơ Đoàn Thị Ký viết: Dấu chân ngựa Gióng/ Để lại ao hồ/ Trùng trùng dấu chân ai/ Ruộng bậc thang để lại/ Thửa dưới thửa trên đội nhau lên núi… Những câu thơ mang đậm bản năng thi sỹ: Lúa, lúa như con chim mỏ vàng/ Tôi đứt hơi vẫn chuyền chuyền trước mặt/ Chim gieo tiếng hót/ Để tôi cảm nhận mùa màng/ Làn sữa mỏng ngàn đời thanh khiết/ Râm ran tan tới vô cùng… Cảm xúc đến độ thăng hoa, nhà thơ nhìn cảnh vật không phải bằng quan sát thực cảnh, mà bằng tâm cảm nghệ thuật: Cắt núi lấy chiều ngang thành chiều dọc/ Chỗ đứng chân cây lúa nao lòng/ Bậc thang dẫn lên trời/ Hương lúa đưa về với đất/ Tôi là người dư dật/ Cung bậc tin yêu không có nấc cuối cùng…

Thật vậy, thân phận con người quá nhỏ bé, hữu hạn trước vũ trụ bao la rộng lớn. Nhưng sáng tạo của con người là vô hạn, ruộng bậc thang Hoàng Su Phì đã nói lên điều này. Trên đường về xuôi, người đồng nghiệp nói với tôi: Một địa phương nhỏ bé, xa xôi như Hà Giang, mà sở hữu đến hai di sản thiên nhiên thế giới và quốc gia thì quả là không tưởng tượng được. Và vùng quê ấy chắc chắn sẽ rất giàu có. Chợt nắng chiều vàng rực trên rừng núi, bản làng, đỉnh Tây Côn Lĩnh đã bảng lảng sương khói, hình như có con chim mỏ vàng thả tiếng hót trên những bậc thang kỳ diệu…

Tản văn của Cao Xuân Thái